Çoğul Kişilik

Bazı insanlar, bir bedende birbirinden bütünüyle ayrı iki (hatta daha çok) kişi varmışçasına, garip biçimde davranabilmektedir. Bu ender rastlanan duruma, “çoğul kişilik” adı verilir.

Kendimizi her zamanki gibi ya da ‘kendimiz’ gibi hissetmediğimiz günler olur. Bu normaldir ve çoğul kişilikle il­gisi yoktur. Çoğul kişilikli bir insan, de­ğişik zamanlarda, beklenmedik biçim­de ortaya çıkan, en az iki farklı tarzda düşünen, hisseden ve davranan kişidir.

Farklı kişilikler her zaman kendi iç­lerinde tutarlıdırlar. Sözgelimi, her ki­şilik, ortaya çıktığı her seferinde aynı özellikleri gösterir. Her “ben” eksiksiz, tutarlı, kararlı ve akla uygundur. Kişi­liklerden biriyle karşılaştığınızda, öteki­lerin varlığını ya da bir terslik olduğu­nu bilemezsiniz.

Dolayısıyla çoğul kişiliğin, ne ruh hali değişiklikleriyle, ne kişiliğin çeşitli yan­larıyla, ne de şizofreniyle ilgisi vardır.

Çoğul Kişilik Belirtileri ve Vakalar:

Davranışlarda açık seçik bir değişik­liğin başlamasından hemen önce, şiddet­li baş ağrıları ve bayılma, fenalaşma gi­bi durumlar sık görülen belirtilerdir. Bir başka belirti, hastanın, “her zamanki benliğinin dışına çıktığında” geçen sü­releri, başkalarının o sırada aklının ba­şında olduğunu söylemelerine karşılık unutmasıdır.

İki örnekle çoğul kişiliğin değişik bi­çimleri açıkça gösterilebilir: Belki de en ünlü vaka (bir öykü kahramanı olan Dr. Jekyll ve Mr. Hyde bir yana bırakılır­sa) “The Three Faces of Eve” (Üç Ruhlu Kadın) adıyla filmi de yapılmış olan, Amerikalı Eve White olayıdır. Eve White, baş ağrıları ve bayılmaları nede­niyle tedavi gören, kendi halinde, sıra­dan bir kadındı. Bir tedavi seansında, ellerini başına koydu ve neşeli, sakınmasız bir gülümseyişle terapiste bakarak, “-Hey, selam!” diye seslendi. Tüm ki­şiliği bir anda değişmiş, canlı, dışadönük bir nitelik kazanmıştı. Kendisine “Eve Black” adını vermekte (gerçek so­yadı ‘beyaz’ anlamına gelen bir sözcük­ken, ikinci kişiliğinde soyadı olarak ‘siyah’ anlamına gelen sözcüğü kullanı­yordu), Eve White’in sorunlarını anla­tırken, öteki ben’inden hep “o” diye söz etmekteydi. Sonunda Eve White ve Eve Black’in bir karışımı olan üçüncü kişi­lik de ortaya çıktı; daha sonra kişilikle­rinin sayısı yirmiyi bulacak kadar çoğal­dı ve gruplar halinde su yüzüne çıkma­ya başladı.

Eve’in kişilikleri birbirlerinden haber­dardılar; ama bu, ender rastlanılan bir durumdur. Sözgelimi, ikinci örnek va­ka Jonah, 27 yaşında bir zenciydi ve onun da baş ağrıları, bayılmaları ve bel­lek yitimleri vardı. Jonah da kendi ha­linde, çekingen, nazik, sıradan birisiy­di. Tedavinin başlangıç evresinde, öte­ki üç kişiliğinden bütünüyle habersizdi: Bunlardan biri olan ‘Sammy’, Jonah sı­kıntıdayken ya da yasal sorunları var­ken ortaya çıkıyordu. ‘Kral Young’, ilk olarak Jonah altı yaşındayken cinsel kimliğini kazanmasına yardımcı olmak için belirmiş ve o günden sonra Jonah’ın cinsel ilgilerini yönlendirmişti. Üçüncü kişilik Yusuf Abdullah, saldırganlara karşı acımasızca dövüşüyordu.

Çoğul Kişilik Nedenleri:

Doktorlarca incelenebilmiş pek az va­kaya bakılırsa, çoğul kişilik, hastanın, “izin verilen” ve “izin verilmeyen” dav­ranışlar olarak gördükleri arasındaki de­rin bir çatışmayı çözmek için yarattığı uç bir girişimdir. Sözgelimi nazik, ses­siz yapılı Jonah’ın saldırganlarla dövüş­mesi çok zordu. Bunu yapabilmesi için tek çözüm, bir başka ben’i, yani Yu­suf Abdullah’ı yaratmaktı.

Çoğul Kişilik Tedavisi:

Çoğul kişilik vakaları sayısının çok az olması nedeniyle bugüne kadar kesin bir tedavi yöntemi ortaya konulamamıştır. Yine de, kişilikleri birleştirmenin belki de en iyi yolu, hastayı, bütün bu kişi­liklerinin kabul edilebilir yönleri oldu­ğu için, farklı kişilikler halinde bölün­menin gereksiz olduğuna inandırmaktır.

Çoğul kişiliğin şizofreniyle bir ilgisi var mıdır?

Hayır. Bu kavramlar sık sık karıştırılır. Şizofreni sözcüğü, eski Yunanca’da ki skhizein (bölmek) ile phren (akıl) sözcüklerinden türemiştir. Ancak şizofrenideki “bölünme”, kişiliğin değil, zihin sürecinin yarılmasını belirtir.

Bir kişideki farklı kişilikler birbirlerinin farkında mıdır?

Kimi zaman evet, ama genellikle birbirlerini “bilmezler”. Bazen ‘A’ kişiliğinin, ‘B’ kişiliğinin tam olarak farkında olmasına karşılık, ‘B’nin ‘A’dan haberi yoktur. Kimi zaman da bütün kişilikler birbirlerini bilirler.

Kocamın günü gününe hiç uymuyor; bazen sanki başka birisi gibi. Acaba çoğul kişilikli mi?

Herhalde değil. Hepimizin kişilikleri farklı özelliklerden oluşur; ama bunu biliriz, hatta bazı yönlerimizin pek de hoş olmadığını kabul ederiz.

İçki, uyuşturucu ya da uyarıcılar başka bir kişiliğin ortaya çıkmasına yol açarlar mı?

Hem evet, hem de hayır. Ayıkken, sarhoş olup kendimizi bırakırsak daha saldırgan, daha coşkulu ya da daha mantıksız olabileceğimizi biliriz ve bu maddelerin etkisi altındayken kişiliğimizin bu yanları ortaya çıkabilir. Ama bu yeni bir kişilik değil, eskisinin bir parça denetimden çıkmış halidir.

Bazı insanların, daha önce de yaşamış olduklarına inanmaları, çoğul kişilikle açıklanabilir mi?

İlginç bir fikir; ama daha önce yaşadığına inananlar önceki yaşamlarındaki kişiliğe bürünmeye çalışmadıkları ve geçmişte öyle olduğunu ileri sürdükleri kişilikleri ile şimdiki kişilikleri arasındaki farkın tümüyle bilincinde olduklarından, böyle bir olasılık yoktur.